Πού κατοικεί η φαντασία; – Συνθέτης εξακολουθεί να κάνει μουσική τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του

Σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, μια σπασμένη συμφωνία από βουητά και θορύβους αναπηδά από τους τοίχους – σαν μια ορχήστρα που συντονίζεται σε κάποιο παράλληλο σύμπαν. Αλλά δεν υπάρχει κανένας συνθέτης ή μουσικός στον ορίζοντα.

Στο κέντρο της αίθουσας, οι επισκέπτες αιωρούνται γύρω από μια υπερυψωμένη πλίνθο, σκύβοντας για να δουν τον «εγκέφαλο» πίσω από τη μουσική σύνθεση. Κάτω από έναν μεγεθυντικό φακό υπάρχουν δύο λευκές σταγόνες, σαν ένα μικροσκοπικό ζευγάρι μέδουσες. Μαζί σχηματίζουν τον εργαστηριακό «μίνι εγκέφαλο» του αείμνηστου Αμερικανού μουσικού Άλβιν Λούσιερ – συνθέτοντας μια μεταθανάτια παρτιτούρα σε πραγματικό χρόνο.

Ο Λούσιερ ήταν πρωτοπόρος της πειραματικής μουσικής και πέθανε το 2021. Αλλά εδώ, στην Art Gallery of Western Australia, αναστήθηκε με τη βοήθεια της νευροεπιστήμης.

«Κοιτάζεις στην άβυσσο και βλέπεις κάτι που είναι ζωντανό – απλώς όχι με τον ίδιο τρόπο όπως εσύ», λέει ο Νέιθαν Τόμσον, καλλιτέχνης και ένας από τους δημιουργούς του έργου με τίτλο «Revivification».

«Όταν είπα στην κόρη του Λούσιερ, Αμάντα, για το έργο, γέλασε. Σκέφτηκε, αυτό είναι τόσο πολύ ‘ο μπαμπάς μου’. Λίγο πριν πεθάνει κανόνισε να παίζει ο ίδιος για πάντα. Απλά δεν μπορεί να φύγει. Πρέπει να συνεχίσει να παίζει»

«Revivification»

Το «Revivification» είναι το έργο ενός αυτοαποκαλούμενου «τετρακέφαλου τέρατος», μιας σφιχτοδεμένης ομάδας επιστημόνων και καλλιτεχνών που έχουν περάσει δεκαετίες πιέζοντας τα όρια της τέχνης – συγκεκριμένα του Τόμσον και των καλλιτεχνών Γκάι Μπεν-Άρι και Ματ Τζίνγκολντ, μαζί με έναν νευροεπιστήμονα, τον Στιούαρντ Χόντζετς.

Ο Λούσιερ ήταν ο τέλειος συνεργάτης. Το 1965 ο συνθέτης έγινε ο πρώτος καλλιτέχνης που χρησιμοποίησε εγκεφαλικά κύματα για να δημιουργήσει ζωντανό ήχο στο θεμελιώδες έργο του «Music for Solo Performer». Μακροχρόνιοι θαυμαστές του έργου του, η ομάδα Revivification άρχισε να κάνει brainstorming μαζί του το 2018. Αλλά μόλις το 2020, σε ηλικία τότε 89 ετών και πάσχοντας από τη νόσο του Πάρκινσον, ο συνθέτης συμφώνησε να δωρίσει το αίμα του στο «Revivification».

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η ομάδα συναντήθηκε με τον Λούσιερ μέσω του Zoom κάθε δεκαπενθήμερο μέχρι να πεθάνει το 2021. Καθώς η υγεία του εξασθενούσε, μιλούσε με ψιθυριστά αποσπάσματα, τα οποία συχνά αναμετέδιδε ο βοηθός του, αλλά καθοδηγούσε την διαδικασία.

«Ήμασταν σαν φοιτητές τέχνης που μάθαιναν από τον καθηγητή», λέει ο Τόμσον. «Είχε αυτή την ικανότητα να κόβει οτιδήποτε περιττό και να φτάνει στον πυρήνα αυτού που οραματιζόταν».

Στις πρώτες συζητήσεις, ο Λούσιερ πρότεινε ιδέες τόσο φανταστικές όσο η αποστολή ηχητικών κυμάτων στο φεγγάρι. Αλλά ο μουσικός και η ομάδα τελικά κατέληξαν σε μια παράσταση που απηχεί τη δια βίου αγάπη του για τα νευροδιαβιβαστές, την ακουστική και το διάστημα.

Ένας μίνι εγκέφαλος

Συνδυάζοντας τον ήχο με τη γλυπτική, η εγκατάσταση διαθέτει 20 μεγάλες ορειχάλκινες πλάκες, οι οποίες καμπυλώνουν στους τοίχους σαν χρυσά δορυφορικά πιάτα. Πίσω από κάθε πλάκα κρύβεται ένας μετατροπέας (σαν ηχείο) και ένα σφυρί, τα οποία ανταποκρίνονται στα νευρικά σήματα από τον μίνι εγκέφαλο – γεμίζοντας τον χώρο με ένα είδος ασθμαίνουσας, ασώματης ηχητικής υπόκρουσης, σύμφωνα με τον Guardian.

Είναι σημαντικό ότι οι «νευρώνες» του Λούσιερ δεν παράγουν απλώς ήχο, αλλά και τον λαμβάνουν. Μικρόφωνα στην γκαλερί λαμβάνουν περιβαλλοντικό θόρυβο, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπινων φωνών και των ηχητικών τόνων των πλακών, και αυτά τα ηχητικά δεδομένα μετατρέπονται σε ηλεκτρικά σήματα και τροφοδοτούνται ξανά στον εγκέφαλο. «Μας ενδιαφέρει πολύ να μάθουμε αν το οργανοειδές πρόκειται να αλλάξει ή να μάθει με την πάροδο του χρόνου», λέει ο Μπεν-Άρι.

Το έργο θέτει επίκαιρα ηθικά και φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με τη βιολογία, την τεχνητή νοημοσύνη και τη συγγραφή. Όμως, σύμφωνα με την ομάδα, το «Revivification» είναι πρώτα τέχνη και μετά επιστήμη.

View this post on Instagram

A post shared by Perron Institute (@perroninstitute)

Που κατοικεί η φαντασία;

«Πού βρίσκεται η δημιουργικότητα;» αναρωτιέται ο Τόμσον. «Ως εργαζόμενοι στον πολιτισμό, μας ενδιαφέρουν πραγματικά αυτά τα μεγάλα ερωτήματα. Αλλά αυτή η δουλειά δεν δίνει τις απαντήσεις. Αντίθετα, θέλουμε να προσκαλέσουμε συζητήσεις … Μπορεί η δημιουργικότητα να υπάρξει έξω από το ανθρώπινο σώμα; Και είναι ακόμη και ηθικό να το κάνουμε αυτό;»

Όμως η ομάδα ελπίζει ότι τα δεδομένα που συνέλεξε θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη μελλοντική επιστημονική έρευνα. «Όταν εργαζόμαστε με αυτά τα μεγάλα καλλιτεχνικά ερωτήματα, μπορούμε να διευρύνουμε τα όρια του εφικτού», λέει ο Τζινγκολντ. «Επειδή η επιστήμη δεν έχει απαντήσει σε αυτό. Δεν έχουν φτάσει καν στο σημείο να θέσουν το ερώτημα».

Κοιτάζοντας μπροστά, η ομάδα ελπίζει ότι το Revivification θα συνεχίσει να ζει – κυριολεκτικά και δημιουργικά. Ο Μπεν-Άρι λέει ότι το όνειρό του είναι το υποκατάστατο του Λούσιερ να συνθέτει «νέες αναμνήσεις, νέες ιστορίες» επ’ αόριστον. Υπάρχουν επίσης ψίθυροι για πιο ακραία μέλλοντα: προσαρμογή του συστήματος για απομακρυσμένα, αφιλόξενα περιβάλλοντα, όπως η Ανταρκτική, ή ακόμη και εκτόξευσή του σε τροχιά.

Προς το παρόν, η ιδιοφυΐα του Λόυσιερ παραμένει σε εκείνο το σκοτεινό δωμάτιο στο Περθ, συνθέτοντας σε πραγματικό χρόνο μέσω ενός εγκεφάλου που ζει χωρίς αυτόν.

«Όταν είπα στην κόρη του Λούσιερ, Αμάντα, για το έργο, γέλασε», λέει ο Μπεν-Άρι. «Σκέφτηκε, αυτό είναι τόσο πολύ ‘ο μπαμπάς μου’. Λίγο πριν πεθάνει κανόνισε να παίζει ο ίδιος για πάντα. Απλά δεν μπορεί να φύγει. Πρέπει να συνεχίσει να παίζει».

*Πηγή: The Guardian