Ευάγγελος Παπανούτσος: Βαθύς και απλός

Η αττική γη δέχτηκε χθες το φθαρτό σώμα του Ευάγγελου Παπανούτσου· το σώμα του· γιατί ο Παπανούτσος, αυτός ο θαλερός νεανίας, αυτό το ανήσυχο πνεύμα, έτοιμο κάθε στιγμή να αμφισβητήσει, να διαλεχθεί, να εμβαθύνει, δε φθείρεται, δεν πεθαίνει, δε χάνεται ποτέ.

Γιατί ο Παπανούτσος, πέρα από εκλεκτικός φιλόσοφος και παιδαγωγός, θεωρητικός και πρακτικός, υπήρξε δάσκαλος. Και ο δάσκαλος βιογραφείται μέσα στη ζωή των μαθητών του· πολλαπλασιάζεται, διαχέεται και υπάρχει μέσα στο λόγο, στη συμπεριφορά, στο ήθος των ανθρώπων που μετάλαβαν τη σοφία του, την πείρα του και το αγωνιστικό του ήθος.

«ΤΑ ΝΕΑ», 4.5.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ύστερα ο δάσκαλος μεταγγίζει και το ύφος του, το φωτοστέφανό του ή το αγκάθινο στεφάνι του.

Και ο Παπανούτσος ήταν ύφος· σπάνια η Αττική μέλιττα (σ.σ. έτσι αποκαλούνταν οι θεωρούμενοι ως υποδείγματα αττικισμού, όπως ο Ξενοφών και ο Σοφοκλής) μπόρεσε να βρει καλύτερο κληρονόμο· ο Παπανούτσος υπήρξε βαθύς και απλός, βαθύς και ευρύς καλλιτέχνης και επιστήμονας· ποιητής της σαφήνειας και αριστοτέχνης των ορισμών.

Αλλά πάνω απ’ όλα ήταν ο σπάταλος δάσκαλος· σπάταλος στην αγάπη, σπάταλος στην πείρα που μετέδιδε, σπάταλος στη συγκατάνευση· σπάταλος στη μακροθυμία του. Ήξερε να συγχωρεί, όντας ανυποχώρητος.

Τώρα που έφυγε ξέρουμε πια: η Παιδεία μας έχει δυο περιόδους· την πριν και μετά τον Παπανούτσο.

Η μέλιττα έπαψε να ζει. Τι άλλο είναι η μακαριότητα, όταν αφήνει πίσω του την κυψέλη με το μελισσολόι;

*Έξοχο κείμενο αφιερωμένο στον Ευάγγελο Παπανούτσο, υπό τον τίτλο «Ο δάσκαλος». Είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τρίτη 4 Μαΐου 1982, την επομένη της κηδείας του και δύο ημέρες μετά το θάνατό του.

Ο Παπανούτσος, εξέχων παιδαγωγός, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος του 20ού αιώνα, απεβίωσε στις 2 Μαΐου 1982, σε ηλικία 82 ετών.

Καταγόταν από την Αροανία (Σοποτό) Καλαβρύτων, σπούδασε δε Θεολογία, Φιλολογία, Φιλοσοφία και Παιδαγωγικά στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Βερολίνου, Τυβίγγης (Τύμπινγκεν) και Παρισίων. Αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης.

Διακόνησε το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα από διάφορες θέσεις, αρχής γενομένης από τη δεκαετία του ’20. Αφού υπηρέτησε επί μακρόν στο Αβερώφειο Γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, ανέλαβε, τη δεκαετία του ’30 πλέον, διευθυντικά καθήκοντα στο Διδασκαλείο της Μυτιλήνης. Στη συνέχεια, έως το 1944, διηύθυνε τις Παιδαγωγικές Ακαδημίες Αλεξανδρούπολης, Ιωαννίνων, Τρίπολης, καθώς και τη Ράλλειο Παιδαγωγική Ακαδημία του Πειραιά.

Αμέσως μετά την Απελευθέρωση, ως γενικός διευθυντής του υπουργείου Παιδείας επί πρωθυπουργίας Γεωργίου Παπανδρέου, ο Παπανούτσος έδωσε τα πρώτα δείγματα των νεωτεριστικών αντιλήψεών του για την παιδεία.

Στα κατοπινά χρόνια διετέλεσε δύο φορές γενικός γραμματέας του ίδιου υπουργείου, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα στις αρχές της δεκαετίας του ’50 και επί κυβερνήσεως του Γέρου της Δημοκρατίας τη δεκαετία του ’60, όταν πρωτοστάτησε στη συντελεσθείσα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που αποτέλεσε τομή στο χώρο της ελληνικής παιδείας.

Εξάλλου, το 1976 ο Παπανούτσος διετέλεσε πρόεδρος της Διακομματικής Επιτροπής για την Παιδεία ως βουλευτής Επικρατείας του κόμματος της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης (Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις).

Ο Παπανούτσος έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στον παιδευτικό χαρακτήρα της Φιλοσοφίας. Για εκείνον η θεωρία του φιλοσόφου ήταν συνυφασμένη με την πράξη του παιδαγωγού, η φιλοσοφία και η παιδεία ήταν αξεχώριστες. Σε αυτό το πλαίσιο, δίδαξε επί μία εικοσαετία (1947-1967) θέματα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας στο Μορφωτικό Σύλλογο «Αθήναιον», ενώ εξέδωσε και διηύθυνε το μηνιαίο παιδαγωγικό περιοδικό «Παιδεία και Ζωή» (1952-1961) με συνεργάτες ορισμένους από τους πλέον προοδευτικούς παιδαγωγούς και στοχαστές εκείνων των χρόνων.

Το πλούσιο συγγραφικό έργο του Παπανούτσου, καρπός εμβριθούς κριτικής μελέτης και πνευματικής ρωμαλεότητας, θεωρείται κλασικό στο χώρο της παιδείας και της νεοελληνικής φιλοσοφίας. Δεκάδες τόμοι έργων αρχαίων ελλήνων συγγραφέων εκδόθηκαν στη δημοτική υπό τη διεύθυνση του Παπανούτσου, ο οποίος συνέγραψε πλήθος βιβλίων (στην ελληνική, στη γερμανική, στην αγγλική και στη γαλλική γλώσσα), δοκιμίων και άρθρων (υπήρξε επί πολλά έτη τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας «Το Βήμα»).

Επί εξήντα και πλέον χρόνια ο ακαδημαϊκός και κοινωνικός δάσκαλος Παπανούτσος βρέθηκε στην πνευματική πρωτοπορία του τόπου, στις επάλξεις του αγώνα για την πνευματική εξύψωση και την ηθική αναμόρφωση των Ελληνίδων και των Ελλήνων, αφήνοντας ανεξίτηλη τη σφραγίδα της προσωπικότητάς του στην ελληνική παιδεία και στην ελληνική διανόηση.