Λεωνίδας Ζέρβας: Το πνεύμα της Αρκαδίας

Στις 21 Μαΐου 1902 γεννήθηκε στη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας ο χημικός και ακαδημαϊκός Λεωνίδας Ζέρβας, διακεκριμένη προσωπικότητα τόσο της επιστήμης όσο και του ευρύτερου πνευματικού βίου της χώρας μας στον περασμένο αιώνα.

Ο Ζέρβας, ο οποίος κατάφερε να καταξιωθεί όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς για το ερευνητικό και το εν γένει επιστημονικό έργο του, απεβίωσε στην Αθήνα στις 10 Ιουλίου 1980.

Η Ακαδημία Αθηνών, στο πλαίσιο έκτακτης συνεδρίας της στις 27 Ιανουαρίου 1981, τέλεσε επιστημονικό μνημόσυνο του Λεωνίδα Ζέρβα.

Ο τότε γενικός γραμματέας της Ακαδημίας, ο σπουδαίος Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, τίμησε τη μνήμη του Ζέρβα, του αρίστου μεταξύ των αρίστων κατά την εκπεφρασθείσα άποψή του, με τα ακόλουθα λόγια (πηγή: Ψηφιακό αποθετήριο Ακαδημίας Αθηνών):

Η Ακαδημία Αθηνών συνέρχεται απόψε εκτάκτως για να τιμήση την μνήμην του Λεωνίδα Ζέρβα. Ο Λεωνίδας Ζέρβας υπήρξε κορυφαίος επιστήμων εις τον διεθνή στίβον, όπου δεν υπάρχουν συμπάθειες ή αντιπάθειες, αλλά μόνον ο καθαρός λόγος καταγράφει απαθώς ποία είναι η συμβολή του καθενός εις το κεφάλαιο της επιστήμης.

Το Βερολίνον και η Νέα Υόρκη ήσαν οι τόποι των σπουδών του και των πρώτων ερευνών του Ζέρβα, με τις οποίες άρχισε να διακρίνεται ενωρίς μέσα εις τον διεθνή ορίζοντα. Εις το Βερολίνον, μετά το πέρας των σπουδών του ειργάσθη επί έτη εις το Kaiser Wilhelm Institut, το οποίον αργότερα μετωνομάσθη εις Max Planck Institut. Εδώ ο Ζέρβας ανεδείχθη με τις έρευνές του και γρήγορα ανέλαβε την διεύθυνσιν του τμήματος της Οργανικής Χημείας και της Βιοχημείας.

Μετά το Βερολίνον ο Ζέρβας επήγε εις την Νέαν Υόρκην, όπου ειργάσθη εις την Rockefeller Foundation. Η φύσις είχε προικίσει τον Ζέρβα με δύο χαρίσματα εις τα οποία οφείλεται η επιτυχία του, με καθαρά διάνοια και με εφευρετική φαντασία. Μόνον όταν συνυπάρχουν τα δύο αυτά χαρίσματα υπάρχει πρόοδος εις την επιστήμην. Δεν αρκεί η διάνοια για να γίνουν μεγάλα βήματα μέσα εις τον τομέα της επιστήμης, αλλά χρειάζεται και η εφευρετική φαντασία. Τόσον εις το Βερολίνον όσον και εις την Νέαν Υόρκην ο Ζέρβας έκανε μεγάλα άλματα μέσα εις την επιστήμην του, με τα οποία έγινε γνωστός και ανεγνωρίσθη από τους ομοτέχνους του.

Η συμβολή του Ζέρβα εις την επιστήμην της Οργανικής Χημείας και της Βιοχημείας υπήρξε σημαντική και ανεγνωρίσθη τόσον από τον δυτικόν κόσμον όσον και από τον ανατολικόν. Και οι δύο κόσμοι ετίμησαν επισήμως την συμβολήν του αυτήν.

Ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος

Μετά το Βερολίνον και την Νέαν Υόρκην ο τόπος δράσεως του Ζέρβα γίνεται η Ελλάς. Ήδη στα 1937 ο Ζέρβας εκλέγεται τακτικός καθηγητής εις το Πανεπιστήμιον της Θεσσαλονίκης. Τότε ακριβώς εγνώρισα τον Λεωνίδα Ζέρβα, διότι ήμουν εις το Πανεπιστήμιον της Θεσσαλονίκης ήδη από το 1930.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1939, ο Ζέρβας μετακαλείται από την Θεσσαλονίκην εις την Φυσικομαθηματικήν Σχολήν του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου και θα αναπτύξη την δράσιν του, η οποία θα διακοπή από την Κατοχήν, κατά την οποίαν ο Ζέρβας εφυλακίσθη από τους Γερμανούς και το εργαστήριόν του κατεστράφη. Μετά την γερμανικήν Κατοχήν αρχίζει η νέα γόνιμος περίοδος της δραστηριότητος του Ζέρβα εις το Πανεπιστήμιον Αθηνών, όπου θα εργασθή ερευνητικώς ως το έτος 1968, οπότε και θα απομακρυνθή σκαιότατα από την δικτατορίαν.

Κατά το διάστημα τούτον ο Ζέρβας εστερέωσε την διεθνή φήμην του με πολύ σημαντικά αποτελέσματα των ερευνών του.

Εκτός από το Πανεπιστήμιον Αθηνών ο Ζέρβας έδρασεν εις την Ακαδημίαν Αθηνών, όπου από το 1956 εξελέγη τακτικόν μέλος, εις το Εθνικόν Ίδρυμα Ερευνών, του οποίου κατ’ ουσίαν υπήρξεν ο ιδρυτής του, και τέλος εις τον «Δημόκριτον», όπου η παρουσία του εσήμαινε και νέαν περίοδον δραστηριότητος του ιδρύματος.

Είχα προσωπικώς την ευκαιρίαν να συνεργασθώ με τον Ζέρβαν τόσον εις την Ακαδημίαν όσον και εις το Εθνικόν Ίδρυμα Ερευνών. Ως γενικός γραμματεύς της Ακαδημίας συνειργάσθην με τον Ζέρβαν κατά το έτος 1970, οπότε ο Ζέρβας ήταν πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Κατά την δύσκολην εκείνην περίοδον του έθνους και της Ακαδημίας ο Ζέρβας έδειξεν άκαμπτον θάρρος κατά την αντιμετώπισιν των προβλημάτων της Ακαδημίας. Δεν ελάμβανε ποτέ καμίαν απόφασιν χωρίς να συνεννοηθή με τον γενικόν γραμματέα.

Εις το Ίδρυμα Ερευνών η δράσις του Ζέρβα υπήρξε επίπονος και εξαιρετικά καρποφόρος. Ο Ζέρβας, ως αντιπρόεδρος του Ιδρύματος, εθεμελίωσε την επιστημονικήν έρευναν εις τον τόπον μας μαζί μέ άλλους εκλεκτούς συναδέλφους (και αναφέρω εδώ το όνομα του συναδέλφου Ζακυθηνού), άνοιξε διά πρώτην φοράν εις την Ελλάδα τους δρόμους της επιστημονικής έρευνας. Το Ίδρυμα Ερευνών διέθετε χρηματικά ποσά για ερευνητικές προσπάθειες που γίνονταν στα πανεπιστήμια της χώρας. Ήταν συγκινητικόν να παρακολουθή κανείς τον Ζέρβα, όταν εισήγεν αιτήσεις εις το συμβούλιον, ιδίως όταν δεν ήταν πεπεισμένος αν θα έπρεπε να δοθή η χρηματική βοήθεια για κάποια έρευνα που δεν εφαίνετο να είναι επαρκώς θεμελιωμένη. Τότε ο Ζέρβας δεν έλεγε «όχι», αλλά επρότεινε να αναβληθή το θέμα διά να το επανεξετάσωμε, και καθώς κρατούσε στα χέρια του την αίτησιν έβλεπε κανείς ότι δεν ήθελε ασυζητητί να την απορρίψη, ακριβώς διότι έτρεφε μεγάλη αγάπη προς όσους έκαναν έρευνα. Από το Ίδρυμα Ερευνών απομακρυνθήκαμε όλοι κατά τρόπον σκαιόν από την δικτατορίαν κατά τας αρχάς του έτους 1969.

Ο Λεωνίδας Ζέρβας διεκρίνετο για τον ευθύτατον χαρακτήρα του και συγχρόνως για την ευγενή υπερηφάνειάν του, η οποία εθύμιζε την υπερηφάνειαν των αρκαδικών βουνών. Ήταν γεννημένος στη Μεγαλόπολη και είχε μέσα του όλο το πνεύμα της Αρκαδίας.

Ας είναι αιωνία η μνήμη του Λεωνίδα Ζέρβα.