Δόγμα Τρούμαν: Αξίωμα ιδεολογικό και οικουμενικό

Στις 12 Μαρτίου 1947 ο Πρόεδρος Χάρυ Τρούμαν με το περίφημο μήνυμά του στο Κογκρέσσο των Ηνωμένων Πολιτειών χάραξε τις βάσεις μιας καινούργιας πολιτικής και συγχρόνως άνοιξε μια νέα σελίδα στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών και του κόσμου. Ένας ολόκληρος χρόνος πέρασε από τότε. Μια στιγμή στην αιώνια πορεία της ιστορίας, αλλά μια στιγμή που η σημασία της βαρύνει καθολικά και προσδιορίζει ουσιαστικά το μέλλον όλων των ελευθέρων λαών. Η ελευθερία και η δημοκρατία σ’ όλη τη γη βρίσκουν ισχυρή προστασία, τα μικρά, αδύνατα μα δημοκρατικά κράτη αναπνέουν κι’ η Ελλάς ενισχύεται στον αγώνα της για την προάσπιση των αιώνιων ιδανικών της.

Τα κοσμοϊστορικά αυτά αποτελέσματα του μηνύματος του Προέδρου Τρούμαν είνε τόσο μεγάλα και τόσο άμεσα, ώστε να καλύπτουν σχεδόν το γεγονός ότι στο ίδιο μήνυμα διαγράφεται και μια νέα αρχή του Διεθνούς Δικαίου, ένας καινούργιος κανών διεθνούς συμπεριφοράς εξ ίσου σημαντικός, που δίκαια τον χαρακτήρισαν σαν το «δόγμα Τρούμαν». Ίσως να είνε πολύ νωρίς ακόμα για να αποδώσωμε ακριβώς το τελικό νόημα και το περιεχόμενο μιας τέτοιας ζωντανής αρχής, που κάθε μέρα συνεχίζει τη διαμόρφωσή της και το σχηματισμό της. Επειδή όμως πρόκειται για μια καινούργια και μοναδική στο είδος της εμφάνιση του Διεθνούς Δικαίου, γι’ αυτό νομίζω ότι θάπρεπε, έστω και σε μεγάλες και γενικές γραμμές, να συνειδητοποιήσωμε την ύπαρξή της.

«ΤΑ ΝΕΑ», 14.3.1948, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η διεθνής πολιτική και επιστήμη έχουν γνωρίσει ως τώρα πολλά δόγματα. Το πρώτο με παγκόσμιο απήχηση ήταν τό δόγμα του Προέδρου Μονρό του 1823. […]

Το δόγμα του Μονρό επεκτείνεται και καλύπτει αποκλειστικά το δυτικό ημισφαίριο. «Η Αμερική για τους Αμερικανούς», καθώς εξεφράσθη απλούστερα η αρχή. […]

«ΤΑ ΝΕΑ», 14.3.1948, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Από το 1823 έως τώρα έγιναν πολλές προσπάθειες να διαμορφωθούν ανάλογες αρχές σ’ άλλους χώρους και σ’ άλλες περιοχές του κόσμου. […] Όλα αυτά τα δόγματα και οι αρχές κινούνται στα πλαίσια της αρχής του Μονρό και δεν προσφέρουν νέα στοιχεία στη θεωρητική τουλάχιστον έρευνα.

Αντίθετα μ’ αυτά, το δόγμα του Τρούμαν παρουσιάζεται με μια χαρακτηριστική πρωτοτυπία και μοναδικότητα. Πρόκειται για καινούργια πραγματικά αρχή, τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη μορφή.

Αφορμή για τη διατύπωσή του έδωσε η απειλή της Ελλάδος και της Τουρκίας από τους ολοκληρωτικούς γείτονές τους, ενώ η βαθύτερη αιτία του πρέπει να αναζητηθή στο μεταπολεμικό σχηματισμό και ανταγωνισμό δύο αντιθέτων κοσμοθεωριών: της ελευθερίας και δημοκρατίας από τη μια, της βίας και της τυραννίας από την άλλη. Ο Πρόεδρος Τρούμαν, στο μήνυμά του, τους περιγράφει επιγραμματικά: Ο ένας τρόπος ζωής βασίζεται στη θέληση της πλειοψηφίας και διακρίνεται από ελεύθερους θεσμούς, αντιπροσωπευτικές κυβερνήσεις, ελεύθερες εκλογές, εγγυήσεις της ατομικής ελευθερίας, ελευθερία του λόγου, της θρησκείας, και ελευθερία από πολιτική πίεση. Ο άλλος τρόπος ζωής βασίζεται στη θέληση μιας μειοψηφίας, που επιβάλλεται με τη βία στην πλειοψηφία. Συνδέεται με την τρομοκρατία και την πίεση, με ελεγχόμενο τύπο και ραδιοφωνία, με προκαθωρισμένες ως προς το αποτέλεσμά τους εκλογές και με την εξαφάνιση της προσωπικής ελευθερίας.

Με τη συνείδηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγούνται των ελευθέρων κρατών, ο Πρόεδρος Τρούμαν διετύπωσε το δόγμα του, και το Κογκρέσσο με το νόμο 75 της 22ας Μαΐου 1947 το ενέκρινε και το καθιέρωσε σαν εθνική υπερκομματική πολιτική της μεγάλης συμπολιτείας.

Τα βασικά γνωρίσματα που διακρίνουν τη σημερινή μορφή του δόγματος Τρούμαν μπορεί να τα συνοψίση κανείς στην πρόταση: Πρόκειται για αξίωμα οικουμενικό – ιδεολογικό με θετικό περιεχόμενο, που επιδιώκει να πραγματοποιήση τις αρχές στις οποίες πιστεύουν τα Ηνωμένη Έθνη και που εμφανίζεται σαν θετικό δίκαιο των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ας δούμε τώρα τα στοιχεία αυτά χωριστά το καθένα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν περιορίζονται πια στον αμερικανικό χώρο, αλλά πιστεύουν ότι αποτελεί «έναν από τους πρωταρχικούς αντικειμενικούς σκοπούς της εξωτερικής πολιτικής τους», καθώς γράφει ο Πρόεδρος, «η δημιουργία των όρων εκείνων που θα επιτρέψουν σ’ αυτές και στ’ άλλα έθνη να δημιουργήσουν μια ζωή ελεύθερη από καταπίεση». Γι’ αυτή την «ειρηνική εξέλιξη όλων των εθνών», οπουδήποτε και αν ευρίσκωνται, οι Ηνωμένες Πολιτείες βοήθησαν στη δημιουργία του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών και απεφάσισαν τη βοήθεια όλων των ελευθέρων κρατών που κινδυνεύουν από τη βία. Απ’ αυτά γίνεται ολοφάνερο το ιδεολογικό και το οικουμενικό περιεχόμενο της αρχής. Για όλα τα ελεύθερα έθνη, οπουδήποτε του κόσμου.

Η θέση όμως που παίρνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες για τα ελεύθερα κράτη που κινδυνεύουν είνε θετική. Δεν αρκούνται στο να διακηρύσσουν ότι σέβονται και εκτιμούν τους ελεύθερους θεσμούς τους κι’ ότι αντιτίθενται στις επιθετικές προσπάθειες των ολοκληρωτικών κρατών, αλλά τα βοηθούν με υλικά και ηθικά μέσα να διατηρήσουν την ελευθερία και ανεξαρτησία τους. Η βοήθεια με αποστολές ειδικών και άφθονο υλικό στην Ελλάδα και στην Τουρκία, και το σχέδιο Μάρσαλ, αποτελούν την καλύτερη απόδειξη γι’ αυτό.

Ο Πρόεδρος Τρούμαν σημειώνει στο μήνυμά του ότι το δόγμα του αφορά «την εξωτερική πολιτική και την εθνική ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών», αλλά προσθέτει ότι ο σκοπός του είνε μέσα στα πλαίσια των Ηνωμένων Εθνών. Ο νόμος μάλιστα της 22ας Μαΐου διακηρύσσει πανηγυρικά ότι η αναγνώριση του επικινδύνου της καταστάσεως από τα Ηνωμένα Έθνη και η σημερινή αδυναμία των σε υλικά μέσα ωδήγησαν στη μονομερή λήψη αποφάσεως βοηθείας από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μ’ άλλους λόγους, η αμερικανική πολιτική, καθώς διαγράφεται από το δόγμα Τρούμαν, παίρνει τη μορφή της γραμμής που θα ακολουθούσε κάθε μέλος του ΟΗΕ που έχει τη δύναμη να βοηθήση για την πραγματοποίηση των ιδανικών του.

Τέλος, το δόγμα Τρούμαν αποτελεί σήμερον όχι μόνον αρχή ή αξίωμα άγραφο και άτυπο της αμερικανικής πολιτικής, αλλά και θετικό δίκαιο των Ηνωμένων Πολιτειών με συγκεκριμένο και σαφές περιεχόμενο. Ο νόμος της ελληνικής και τουρκικής βοηθείας και τα σχέδια νόμων για την Ευρωπαϊκή Ανόρθωση (ERP)  και τη στρατιωτική ενίσχυση της Ελλάδος και της Τουρκίας ομιλούν την καθαρή και απλή γλώσσα της νομικής πραγματικότητος.

Το δόγμα Τρούμαν συμπληρώνει και επεκτείνει το δόγμα του Μονρό. Το πρώτο αφορούσε την Αμερική. Το δεύτερο αποβλέπει σ’ όλους τους ελεύθερους λαούς του κόσμου. Το πρώτο απαγορεύει, το δεύτερο ενισχύει, το πρώτο εκφράζει αμερικανική καθαρά πολιτική, το δεύτερο ζη με το πνεύμα του ΟΗΕ, το πρώτο είνε πόθος και ευχή, το δεύτερο νόμος και πραγματικότης.

Και τα δύο όμως έχουν κάτι κοινό: δείχνουν τη θέληση και την αγάπη ενός μεγάλου και ελεύθερου λαού να αγωνισθή και να βοηθήση όλους τους λαούς που κινδυνεύουν από τη βία, γιατί πιστεύουν στον άνθρωπο, στην ειρήνη, στη δημοκρατία και στην ελευθερία.

*Κείμενο του Γ. Δ. Δασκαλάκη, που έφερε τον τίτλο «Νόημα και περιεχόμενον του δόγματος Τρούμαν» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Κυριακή 14 Μαρτίου 1948.

Ο Γεώργιος Δασκαλάκης (1912-1994) υπήρξε διαπρεπής νομικός, πανεπιστημιακός και συγγραφέας, με αξιοπρόσεκτη παρουσία στο δημόσιο βίο της χώρας.

Ο Γεώργιος Δασκαλάκης

Στις 22 Μαΐου 1947, κατόπιν εγκρίσεως του αμερικανικού Κογκρέσου, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν (Harry S. Truman, 1884-1972), έδωσε διά της υπογραφής του ισχύ τυπικού νόμου στο νομοσχέδιο που έμελλε να μείνει στην ιστορία ως Δόγμα Τρούμαν. Το εν λόγω νομοσχέδιο προέβλεπε τη χορήγηση στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας (ύψους 400 εκατομμυρίων δολαρίων) στις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας προς αντιμετώπιση της κομμουνιστικής απειλής που αμφότερες αντιμετώπιζαν.

Το λεγόμενο Δόγμα Τρούμαν είχε εξαγγελθεί από τον αμερικανό πρόεδρο στις 12 Μαρτίου 1947. Το πράσινο φως στο σχετικό νομοσχέδιο είχε δοθεί από το αμερικανικό Κογκρέσο αρκετές εβδομάδες αργότερα (στις 22 Απριλίου από τη Γερουσία και στις 9 Μαΐου από τη Βουλή των Αντιπροσώπων).