«Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε» – Πώς ο «Άγγελος Θανάτου» των Ναζί διέφυγε της σύλληψης μετά το Ολοκαύτωμα

«Καθ’ όλη τη διάρκεια των εντυπωσιακά επεξεργασμένων και όλο και πιο εξοργιστικών 135 λεπτών που συνθέτουν το μεταπολεμικό χρονικό του Κίριλ Σερεμπρένικοφ, Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε, το ίδιο ερώτημα έρχεται συνεχώς στο μυαλό: Γιατί το βλέπω αυτό;» αναρωτιέται ο Jordan Mintzer στο hollywoodreporter.com και συνεχίζει:

«Σίγουρα, για όσους έχουν την περιέργεια να μάθουν πώς ο διαβόητος γιατρός του Άουσβιτς, γνωστός και ως «Άγγελος Θανάτου», έζησε τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του σε διάφορες χώρες της Νότιας Αμερικής, αλλάζοντας σπίτια και ταυτότητες, καλλιεργώντας, ραδιουργώντας και, ναι, κάνοντας περιστασιακές μ@λακίες, η ταινία απαντά πολλές φορές σε αυτό το ερώτημα.

»Αλλά για όσους δεν είναι completists του Τρίτου Ράιχ, ούτε έχουν κανένα ενδιαφέρον για ιστορική φαντασία που προσφέρει ελάχιστα πράγματα πέρα από το να εξωραΐζει την ατιμωτική φήμη του Μένγκελε, αυτή η πνευματικά κενή, κινηματογραφική άσκηση μπορεί να είναι δύσκολο να χωνευτεί – παρά το πόσο καλά συναρμολογημένη είναι η όλη υπόθεση».

Δύσκολο να εντοπίσει κανείς τον Κίριλ Σερεμπρένικοφ

Ο γεννημένος στη Ρωσία Κίριλ Σερεμπρένικοφ είναι ένας ταλαντούχος δημιουργός με άφθονο στυλ, ο οποίος έχει επιδείξει τις σκηνοθετικές του ικανότητες σε έξι εκλεκτικές ταινίες που γυρίστηκαν από το 2016.

Ακροβατεί εύκολα μεταξύ των ειδών, από μια ατημέλητη ροκ εν ρολ ταινία (Leto) σε ένα μετασοβιετικό mindfuck (Petrov’s Flu), από ένα μελαγχολικό έργο εποχής (Tchaikovsky’s Wife) σε μια πολιτική ιστορία ενός μυστήριου τύπου που γυρίζει την ήπειρο (Limonov: The Ballad of Eddie).

Ο Σερεμπρένικοφ, ένας περιζήτητος κινηματογραφικός χαμαιλέοντας που δικάστηκε υπό αμφιλεγόμενες συνθήκες στη Ρωσία, είναι δύσκολο να εντοπιστεί σήμερα. Ίσως είναι η τελευταία ιδιότητα που τον προσέλκυσε στη μυθιστορηματική βιογραφία του Γάλλου συγγραφέα Olivier Guez το 2017, η οποία φαντάζεται τη ζωή του Μένγκελε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν αυτός διέφευγε συνεχώς τη σύλληψη από τις τοπικές αρχές ή την πιθανή απαγωγή του από τη Μοσάντ.

O Ρώσος σκηνοθέτης Κίριλ Σερεμπρένικοφ στο Φεστιβάλ Καννών 

Ο Μένγκελε ως καρικατούρα

«Όπως και ο ναζιστής πρωταγωνιστής της, η ταινία – και η περιπλανώμενη κάμερα του Vladislav Opelyants, που γυρίζει σε υπέροχα υψηλής αντίθεσης ασπρόμαυρο – είναι πάντα σε κίνηση, δημιουργώντας μια καθηλωτική αισθητική εμπειρία που καταλήγει σε έναν μεγάλο σωρό από τίποτα» συνεχίζει ο Jordan Mintzer στο hollywoodreporter.com.

Προς τιμήν του, ο σκηνοθέτης δεν προσπαθεί ποτέ να μετατρέψει τον Μένγκελε -τον οποίο υποδύεται ο Όγκαστ Ντιλ (A Hidden Life) σε μια αφοσιωμένη ερμηνεία που αγγίζει μερικές φορές τα όρια της καρικατούρας-, σε έναν συμπαθητικό πρωταγωνιστή.

Δεν υπάρχουν σωτήριες λυτρώσεις για έναν άνθρωπο που έγινε διάσημος για τα βασανιστήρια, τις δολοφονίες και τα αποτρόπαια πειράματα που έκανε σε αμέτρητους Εβραίους ως μέλος μιας ομάδας γιατρών που επέβλεπε τις ιατρικές υπηρεσίες στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου.

Οι τελευταίες μέρες του Τέρατος

Βλέπουμε τον απεχθή φυγά να προσπαθεί – αν και με δυσκολία – να συμφιλιωθεί με τον γιο του, τον Ραλφ (Μαξ Μπρετσνάιντερ), ο οποίος τον επισκέπτεται στο Σάο Πάολο το 1977, ελπίζοντας να γνωρίσει επιτέλους τον χαμένο του πατέρα, τον παρακολουθούμε να αναγκάζεται να απομακρυνθεί από το αγρόκτημα όπου τον προστατεύει ένα ζευγάρι Ούγγρων (Αναμαρία Λανγκ, Τίλο Βέρνερ), το οποίο τον περιφρονεί ανοιχτά.

Και γινόμαστε θεατές των τελευταίων του ημερών του, ο Μένγκελε αδυνατεί να «σηκωθεί», ενώ η Βραζιλιάνα οικονόμος του τού προσφέρει μασάζ με happy end.

«Βλέποντας την Εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε, δεν αισθάνεται κανείς τίποτα πέρα από την αδιαφορία ή τη βαθιά αηδία» γράφει ο Jordan Mintzer

«Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε» / Courtesy of Cannes

Σε αντίθεση με τη Ζώνη Ενδιαφέροντος του Τζόναθαν Γκλέιζερ

«Βλέποντας την Εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε, δεν αισθάνεται κανείς τίποτα πέρα από την αδιαφορία ή τη βαθιά αηδία» γράφει ο Jordan Mintzer και συνεχίζει:

«Η μόνη σεκάνς που είναι ικανή να προκαλέσει κάποιο άλλο είδος συναισθήματος είναι και η πιο προβληματική της ταινίας: Στα μισά της αφήγησης, η οθόνη ξαφνικά αλλάζει χρώμα και γυρίζουμε πίσω στο Άουσβιτς για να παρακολουθήσουμε κάποιες από τις βρώμικες πράξεις του γιατρού.

»Σε συνδυασμό με την πλούσια κλασική μουσική που λειτουργεί ως αντίστιξη για όλες τις φρικαλεότητες που παρακολουθούμε, είναι μια στιγμή καθαρής εκμετάλλευσης του Ολοκαυτώματος, που τραβάει τις χορδές της καρδιάς μας, ενώ προσφέρει αποσπάσματα ανείπωτου κακού και αηδιαστικού αίματος.

»Σε αντίθεση με τη Ζώνη Ενδιαφέροντος του Τζόναθαν Γκλέιζερ, που κράτησε τέτοιες σκηνές για πάντα εκτός κάδρου, η απόφαση του Σερεμπρένικοφ να μας δείξει τον Μένγκελε στην απόλυτα χειρότερη εκδοχή του μοιάζει τόσο ηθικά ύποπτη όσο και κινηματογραφικά χυδαία. Στην καλύτερη περίπτωση, μας κάνει να μισούμε τον Ναζί ακόμη περισσότερο».

Αν υπάρχει ίσως κάτι που προσπαθεί να πει ο Σερεμπρένικοφ σε αυτή τη νουάρ ναζιστική φαντασίωση, είναι ότι άνδρες σαν τον Μένγκελε κατάφεραν τελικά να γλιτώσουν την τιμωρία χάρη στη βοήθεια άλλων ανθρώπων

Η υποστήριξη της πλούσιας οικογένειάς του

Κάπως πιο επιτυχημένες είναι οι πτυχές του μεταπολεμικού θρίλερ της ιστορίας, οι οποίες μετακινούνται μεταξύ χρονικών περιόδων (από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1970, με έναν πρόλογο που τοποθετείται στο 2023) και χωρών (Γερμανία, Αργεντινή, Παραγουάη, Βραζιλία), καθώς ο Μένγκελε συνεχίζει να ξεγελά όσους προσπαθούν να τον προσαγάγουν στη δικαιοσύνη, με τη βοήθεια και τη συνδρομή ενός δικτύου εξόριστων συμπαθούντων του Χίτλερ.

Υποστηρίζεται επίσης από την πλούσια γερμανική οικογένειά του, η οποία δεν απολογείται όπως και ο ίδιος για όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου και αρνείται να αναγνωρίσει τα εγκλήματά του.

«Έκανες το καθήκον σου, δεν έκανες τίποτα κακό» του υπενθυμίζουν συνεχώς. Είναι ένα σύνθημα με το οποίο ο Μένγκελε ζει μέχρι το πικρό τέλος, πεθαίνοντας από φυσικό θάνατο –κάτι που ο ίδιος φρόντισε να μην έχουν ποτέ τα αμέτρητα θύματά του.

Το κακό επιμένει επειδή κάποιοι από εμάς το αφήνουν να υπάρχει

«Ο Μένγκελε, που φαίνεται να έζησε καλά ως επί το πλείστον, παντρεύεται τη δεύτερη σύζυγό του (Friederike Becht) σε μια όμορφη ιδιωτική τελετή που ο σκηνοθέτης απαθανάτισε σε μία μόνο λήψη, με την κάμερα να εστιάζει σε ένα σημείο της γαμήλιας τούρτας και ολοκληρώνεται με μια χαριτωμένη μικρή ναζιστική σημαία» περιγράφει ο Jordan Mintzer και συνεχίζει:

«Ή αλλιώς να χαίρεται με την πρώτη του σύζυγο (Dana Herfurth) κατά μήκος του Ρήνου, και στη συνέχεια να κάνει άγριο σεξ μαζί της μέχρι να έρθει σε βίαιο οργασμό και σχεδόν να σπάσει το κρεβάτι. Καλό για τον γιατρό, κακό για εμάς.

»Αν υπάρχει ίσως κάτι που προσπαθεί να πει ο Σερεμπρένικοφ σε αυτή τη νουάρ ναζιστική φαντασίωση, είναι ότι άνδρες σαν τον Μένγκελε κατάφεραν τελικά να γλιτώσουν την τιμωρία χάρη στη βοήθεια άλλων ανθρώπων, οι οποίοι είτε παρασύρθηκαν από την επιβλητική αρρενωπότητα του είτε παρέμειναν πιστοί στο Τρίτο Ράιχ πολύ μετά τη λήξη του πολέμου.

»Σε μια εποχή που ο φασισμός βρίσκεται σε έξαρση σε όλο τον κόσμο, Η Εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε υποστηρίζει ότι το κακό επιμένει επειδή κάποιοι από εμάς το αφήνουν να υπάρχει. Είναι το μόνο δυνατό συμπέρασμα από μια ταινία που δίνει ελάχιστη δικαιολογία για την απαθανάτιση μιας τόσο άθλιας ζωής στην οθόνη».

*Με στοιχεία απόhollywoodreporter.com