Γερμανός Καραβαγγέλης: Με το πιστόλι πάνω στην Αγία Τράπεζα

Πρωί. Το πούσι κατεβαίνει απ’ το Βίτσι, χύνεται ανάλαφρο πάνω στην ατάραχη λίμνη της Καστοριάς. Η γη, γύρω-γύρω στη λίμνη, γράφεται αμυδρά, μια υποψία συγκεκριμένων πραγμάτων: το χώμα, τα δέντρα, οι άνθρωποι. Όλα έχουν πάρει το ύφος της αβεβαιότητας, παραπέμπουν σε μια τέχνη που σχηματοποιεί τα αντικείμενα και τα ανάγει σε φόρμες, που εξιδανικεύει με την αφαίρεση, που υποβάλλει.

Καθώς ο ξένος, ο ταξιδιώτης της Καστοριάς, εγκαταλείπεται και υποκύπτει στη δύναμη αυτής της μαγείας, είναι δύσκολο να συμβιβάση ό,τι βλέπει, ό,τι αισθάνεται, με το σκληρό παρελθόν αυτού του τόπου. Και όμως! Αυτό το σκληρό, το δυνατό παρελθόν ήρθε να αναζητήση. Σ’ αυτή εδώ τη λίμνη, σ’ αυτά τα επιβλητικά βουνά, πίσω από αυτά τα βουνά, στα άγρια δάση με τις οξιές και τις καστανιές, πολεμήσανε με την ψυχή και με το σώμα, έχοντας να κάνουν κάθε μέρα, κάθε νύχτα, με το αίμα και με το ένστικτο, αγωνιστήκανε σπουδαίοι άντρες. Αναφέρομαι στον μακεδονικόν αγώνα των αρχών του αιώνα· στον δεσπότη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη, στον Παύλο Μελά, στον Ίωνα Δραγούμη.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 2.6.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αναζητώντας τα ίχνη τους φτάσαμε εδώ, στην Καστοριά. Θα τα ακολουθήσουμε αυτά τα ίχνη, εξήντα χρόνια ακριβώς απ’ το θάνατο του Παύλου Μελά. Ήταν και οι τρεις τους απ’ τους πιο καθαρούς, απ’ τους πιο αφιλόκερδους, απ’ τους πιο πιστούς οραματιστές μιας Ελλάδας που έπρεπε να περιλάβη, ελευθερώνοντάς το, όλο το υπόδουλο Γένος, αλλά, ταυτοχρόνως, να κάμη και καλύτερους τους Έλληνες. Άφησαν ένα παράδειγμα βίου που στην άθλια εποχή τη δική μας πρέπει να το προβάλλουμε συνεχώς για να μας βοηθά.

Τριγυρίζω στις όχθες της λίμνης, στην έρημη πλατεία της Μητροπόλεως όπου το άγαλμα του Παύλου Μελά, στον τάφο του, στην κρύπτη, μέσα στο μισοσκότεινο βυζαντινό εκκλησάκι των Ταξιαρχών, όπου αναπαύονται τα οστά του. Η μοίρα δεν ρυθμίζει πάντα σωστά την κίνηση των ανθρώπων κάνοντας να συναντηθούν και να συνυπάρξουν, στην ώρα που πρέπει, αυτοί που πρέπει. Εδώ με τον Γερμανό Καραβαγγέλη, με τον Παύλο Μελά και με τον Ίωνα Δραγούμη η μοίρα δούλεψε σωστά. Τα τρία πρόσωπα συναντήθηκαν στη Μακεδονία στην πιο κρίσιμη ώρα που τα χρειαζόταν. Όταν κινδύνευε: με τους εξαθλιωμένους, φοβισμένους, τραβηγμένους στο καβούκι τους Έλληνες των Αθηνών μετά το 1897 (σ.σ. τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο). Με το Βουλγαρικό Κομιτάτο και την Εξαρχία που τρομοκρατούσε τους Έλληνες της Μακεδονίας.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 2.6.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εκείνη την ώρα ο Ίων Δραγούμης είδε για πρώτη φορά στην Καστοριά τον αιγαιοπελαγίτη δεσπότη, τον Γερμανό Καραβαγγέλη, που λειτουργούσε έχοντας πάνω στην Αγία Τράπεζα το πιστόλι του.

Γράφει:

«Ήταν νύχτα —έτος 1901— που έφθασαν οι δυο ταξιδιώτες στους στενούς δρόμους της Καστοριάς. Τα εμπορικά είχαν κλείσει και οι Καστοριανοί ήταν στα σπίτια τους. Βροντούσε δυνατά στο λιθόστρωτο το ποδοβολητό των αλόγων. Οι ταξιδιώτες ξεπέζεψαν και μπήκαν σ’ ένα σπίτι. Αργότερα πήγαν στη Μητρόπολη. Απ’ το σκοτάδι βρέθηκαν σε μια κάμαρα μεγάλη, φωτεινή. Ο Αλέξης είδε, τέλος, το Δεσπότη που τόσο ήθελε να τον δη. Ήταν ψηλός, στεκόταν όρθιος, και όταν περπατούσε ήταν σα να πήγαινε να σώση την ανθρωποσύνη. Τέτοια μάτια είχε που τραβούσαν, και καθένας που τον έβλεπε του ερχόταν να τον ακολουθήση.

Ο Δεσπότης μίλησε και ήταν όμορφη η φωνή του σα να ξεμυστηρεύονταν: Είναι τίποτα στον κόσμο που να είναι δύσκολο; Ή μήπως μοιάζω εκεινών που λέγουν και δεν κάνουν;»

Έχουμε έτσι την πρώτη λαμπρή μαρτυρία για την προσωπικότητα του δεσπότη-παλικαριού. Έχουμε και μιαν άλλη του προλογίζοντος τα Απομνημονεύματα του Γερμανού Καραβαγγέλη.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 13.2.1935, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τον θυμάται που τον είδε, σαν ήταν παιδί, στο χωριό του, το Βογατσικό της Μακεδονίας, στις αρχές του αιώνα μας. Εκείνη τη μέρα είχαν φτάσει στο Βογατσικό τρεις Έλληνες Μητροπολίτες. Καβάσηδες —σωματοφύλακες— οπλισμένοι και Τούρκοι ζαπτιέδες (σ.σ. χωροφύλακες) τους συνόδευαν. Ο λαός και οι ιερείς του χωριού τούς περίμεναν με τα εξαπτέρυγα, οι καμπάνες χτυπούσαν. Στον εσπερινό οι τρεις δεσποτάδες έψαλαν το «Φως ιλαρόν». Οι δυο ήταν νέοι, με ολόμαυρα γένια —ο Καραβαγγέλης μόλις 34 χρονώ—, και ο άλλος με κάτασπρα γένια και αγγελική φωνή. Άκουε, θαμπωμένο, το παιδί της Μακεδονίας, την υπερκόσμια μυσταγωγία, και στη φαντασία του οι τρεις δεσποτάδες γίνονταν οι Τρεις Ιεράρχες που κατέβηκαν απ’ τη μεγάλη παλαιά εικόνα της εκκλησιάς τους.

«Κάθε μέρα χύνεται το αίμα το ελληνικό», είπε ο Καραβαγγέλης στον Έλληνα πρόξενο που, εκτελώντας εντολή της κυβέρνησής του, τον εμπόδιζε να κινηθή. «Κάθε μέρα οι ορθόδοξοι αποσκιρτούν. Οι άλλοι σκοτώνουν. Το κομιτάτο τούς δυναμώνει. Θα μείνω, λοιπόν, με τα χέρια δεμένα; Τότε χάθηκε η Μακεδονία».

Ο δεσπότης ζώστηκε τα φυσεκλίκια του, πήγε να βρη στο χωριό του τον βουλγαρόφωνο οπλαρχηγό τον Κώτα, παλικάρι και δεινό σκοπευτή. Συναντήθηκαν τα μεσάνυχτα. Όλη τη νύχτα μιλούσαν οι δυο τους. Του έλεγε ο δεσπότης:

«Εσείς είστε Έλληνες απ’ την εποχή του Μεγ’ Αλέξαντρου. Και πέρασαν οι Σλάβοι και σας εξεσλάβισαν. Η μορφή σας είναι ελληνική, και η γη που πατούμε είναι ελληνική. Το μαρτυρούνε τα αγάλματα που είναι κρυμμένα μέσα της. Και αυτά είναι ελληνικά, και τα νομίσματα που βρίσκουμε είναι ελληνικά, κι’ οι επιγραφές είναι ελληνικές. Έπειτα η Εκκλησία μας και τα Πατριαρχεία επρωτοστάτησαν πάντα στην ελευθερία».

Του είπε κι’ άλλα πολλά, για τα εγκλήματα του Κομιτάτου. Κατά τα χαράματα τον είχε καταφέρει:

«Από σήμερα», του είπε, «θα είσαι μαζί μας, θα είσαι ο πρώτος. Θα σε στείλω κάτω να γνωρίσης τους Έλληνες Βασιλείς. Και τα παιδιά σου θα τα στείλω στην Ελλάδα να σπουδάσουν».

*Απόσπασμα από επιφυλλίδα του λογοτέχνη και ακαδημαϊκού Ηλία Βενέζη, που έφερε τον τίτλο «Στα ίχνη τριών Ελλήνων» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Τρίτη 2 Ιουνίου 1964.

Ο Ηλίας Βενέζης

Ο διαπρεπής και λόγιος ιεράρχης Γερμανός Καραβαγγέλης γεννήθηκε στο χωριό Στύψη της Λέσβου το 1866 (στις 16 Ιουνίου, κατά την επικρατέστερη εκδοχή) και εκοιμήθη στην πόλη Μπάντεν, στην ευρύτερη περιοχή της Βιέννης, στις 11 Φεβρουαρίου 1935.

Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης από το 1881 έως το 1888, ακολούθως δε μετέβη για ανώτερες σπουδές στη Γερμανία (Λειψία, Βόννη).

Αφού αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Λειψίας (1891), διορίστηκε καθηγητής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης.

Το 1896 ο Γερμανός χειροτονήθηκε αρχιερεύς και διορίστηκε χωρεπίσκοπος στο Πέραν της Κωνσταντινουπόλεως.

Το 1900, κι ενώ είχαν αρχίσει να σημειώνονται τα πρώτα κρούσματα δράσης του Βουλγαρικού Κομιτάτου στη Μακεδονία, έλαβε εντολή να καταλάβει το μητροπολιτικό θρόνο της Καστοριάς.

Ο Γερμανός επέπρωτο να μείνει στην Ιστορία προπάντων ως μητροπολίτης Καστοριάς λόγω της σημαντικότατης συμβολής του στο Μακεδονικό Αγώνα (πρωτοστάτησε στην οργάνωση των πρώτων πυρήνων ελληνικών σωμάτων, διδάσκοντας πίστη ακλόνητη στην πίστη των προπατόρων και αφοσίωση στη μητέρα πατρίδα).

Οι πρωτοβουλίες που ανέλαβε στα μακεδονικά εδάφη ο Γερμανός είχαν ως αποτέλεσμα αρχικά την ανάκλησή του στην Κωνσταντινούπολη (1907) και εν συνεχεία τη μετακίνησή του στα βάθη της Μικράς Ασίας (1908). Η διακονία του ως μητροπολίτη Αμασείας διήρκεσε από το 1908 έως το 1922, συνδέθηκε δε κατεξοχήν με την εκπαιδευτική αναδιοργάνωση της επαρχίας του.

Ειδικότερα στην περίοδο 1914-1922 ο Γερμανός μερίμνησε στο μέτρο του δυνατού για τον ποντιακό ελληνισμό και τους Αρμενίους, γεγονός που προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση τόσο της οθωμανικής όσο και της κεμαλικής εξουσίας.

Στα κατοπινά χρόνια, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Γερμανός υπηρέτησε ως μητροπολίτης Ιωαννίνων (1923-1924) και ως έξαρχος Κεντρώας Ευρώπης.

Δυστυχώς, ο ιεράρχης με τη σπάνια εθνική, μορφωτική και εκκλησιαστική δράση, ο ιεράρχης που αφιερώθηκε στον αγώνα για την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων σε χαλεπούς καιρούς, πέθανε σε ξένη γη, έχοντας υποχρεωθεί προηγουμένως να διαβιώσει επί μακρόν με ένα γλίσχρο ποσό που του διέθετε η ελληνική πολιτεία.